Chleb to produkt znany wszystkim od zawsze i można go znaleźć w każdym domu. Chleb pieczony w naszej małej ojczyźnie - gminie Krempna, uważamy za naprawdę wyjątkowy. Powstaje na zakwasie z mąki żytniej i z ekologicznych produktów, a co najważniejsze jest wypiekany w tradycyjnym piecu chlebowym opalanym drzewem, a jego receptura jest przekazywana z pokolenia na pokolenie.

Samodzielne pieczenie chleba jest w naszych czasach rzadkością – zanikającą tradycją, do której warto od czasu do czasu powrócić, do smaków z przeszłości.

Dzięki uprzejmości mieszkańca gminy Krempna możemy przedstawić poniżej cały proces przygotowywania i pieczenia chleba.

Pierwszym krokiem w procesie powstawania chleba jest przygotowanie zakwasu z mąki żytniej. Zakwas przygotowujemy około 24 godziny przed pieczeniem. Następnie dodajemy do niego mąkę oraz inne składniki, które nadają mu wyjątkowego smaku i wyglądu. Wszystkie składniki muszą zostać bardzo dokładnie wymieszane i odstawione póki ciasto nie wyrośnie.

W czasie wyrastania ciasta należy rozpalić ogień w piecu chlebowym. Do palenia używa się drzewa jodłowego lub olchowego, ponieważ nadaje on niepowtarzalny aromat bochenkom. Drzewo musi się całkowicie wypalić, w piecu mogą pozostać jedynie małe odłamki żaru.

Po rozpaleniu przygotowujemy formy, w których będzie piekł się chleb. Smarujemy je tłuszczem w środku, a następnie równomiernie wykładamy ciastem, które już wyrosło. Wierzch można posypać makiem, słonecznikiem lub siemieniem lnianym. Przed włożeniem do pieca, ciasto w formach musi wyrosnąć po brzegi.

Gdy ciasto w formach wyrośnie, wkładamy je do pieca.

Po godzinie w piecu, chleb jest gotowy do wyciągnięcia.

Naszym zdaniem chleb powstający w tradycyjny sposób w naszej gminie, jest zapomnianym skarbem. Coraz rzadziej spotyka się gospodarstwa domowe, w których piecze się chleb. Pod tym względem nasze miejsce jest naprawdę wyjątkowe i uważamy, że ta tradycja powinna być kultywowana - smak chleba, który powstał w tradycyjny, domowy sposób w żadnym stopniu nie jest porównywalny do smaku chleba kupionego w sklepie.

Odwiedzając okolice gminy Krempna warto rozejrzeć się za informacją gdzie można spróbować prawdziwego chleba z pieca. Zapraszamy!

Cerkiew, której pozostałości (część kopuły, która zwieńczała jedną z wież) można zobaczyć w nieistniejącej już miejscowości Świerżowa Ruska, została zbudowana 1894 roku. Głównymi wykonawcami tej budowli byli: Piotr Szczerba, Michał Czulik i Michał Bawolak. Przy pracach budowlanych pomagali także inni mieszkańcy wsi. Materiały wykorzystane podczas budowania cerkwi to przede wszystkim drewno oraz kamiennie – dostępne na miejscu lub w niedalekiej odległości.

Cerkiew została wybudowana na wzgórzu – wierzono, że „Dom Boga” powinien znajdować się wyżej niż pozostałe budynki we wsi, ponieważ jest to miejsce najważniejsze. O tym jak cerkiew na Świerżowej wyglądała, można znaleźć informacje w kilku publikacjach, w których podjęto próbę odtworzenia wyglądu, poprzez zamieszczenie rysunków/rycin przedstawiających budynek – m.in. w przewodniku: „Beskid Niski – od Komańczy do Wysowej”, W. Grzesik, T. Traczyk, B. Wadas.

Z powodu całkowitego wysiedlenia mieszkańców wsi Świerżowa Ruska po II wojnie światowej, m.in. podczas akcji Wisła, zdecydowano o rozbiórce cerkwi. Według danych archiwalnych część wyposażenia z budynku udało się zachować do dnia dzisiejszego w innych cerkwiach lub muzeach np.: metalowy krzyż znajduje się w Muzeum Sztuki Cerkiewnej w Bartnem (na załączonej fotografii), tabernakulum można znaleźć również w tej samej miejscowości, lecz w prawosławnej cerkwi pw św. Kosmy i Damiana. Pozostała część m.in. ikony – prawdopodobnie zostały zniszczone lub wywiezione przez mieszkańców, podczas przesiedleń. Całkowitej rozbiórki cerkwi dokonali pracownicy Spółdzielni Produkcyjnej w Jaworzu, którzy następnie wykorzystali uzyskane materiały – drewno, kamienie, blachę do budowy pomieszczeń gospodarskich.

Ponad to w miejscu, w którym kiedyś znajdowała się cerkiew, do dnia dzisiejszego przetrwały kamienne krzyże – pozostałości cmentarza łemkowskiego. Groby znajdujące się na tym cmentarzu, są nadal odwiedzane przez rodziny lub znajomych pochowanych tu zmarłych, którzy jeszcze pamiętają gdzie szukać tego ukrytego zakątka.

Proziaki są jednym z najbardziej rozpoznawalnych dań w naszym regionie. Przygotowane w domu, na płycie starego pieca kaflowego, mają niepowtarzalny, wspaniały smak. Niektórzy twierdzą, że to smak dzieciństwa.

Nazwa proziaki pochodzi od jednego ze składników dodawanych do placków – sody oczyszczonej, która nazywana jest potocznie prozą.

Podczas przygotowywania proziaków bardzo ważny jest proces pieczenia. Najbardziej tradycyjne placki to te pieczone na blasze pieca kaflowego. Niestety coraz żadziej taki piec można znaleźć w domach, dlatego proziaki można piec także na patelni, jakkolwiek trzeba liczyć się z tym, że smak może się odrobine różnić.

SKŁADNIKI

W zależności od tego, ile chce się przyrządzić proziaków, można zmienić ilość składników.

PRZYGOTOWANIE

1. Do miski wsyp 1 kg przesianej mąki.
2. Dodaj jedną łyżeczkę soli oraz jedną łyżeczkę cukru
   
3. Następnie 1,5 łyżki śmietany
4. Wsyp 1,5 łyżeczki sody oczyszczonej (prozy)
5. Rozbij jedno jajko i dodaj do ciasta
6. Wlej do miski ok. 0,5 l zsiadłego mleka
7. Wymieszaj wszystkie składniki
8. Zawartość miski przenieś na stolnicę i ugniataj
9. Rozwałkuj ciasto
   
10. Potnij ciasto na kawałki i uformuj z nich kwadraty lub trójkąty
11. Ułóż placuszki na blacie pieca i upiecz (można również usmażyć je na patelni)
12. Proziaki są gotowe. Można podawać je z masłem, białym serem lub dżemem.

SMACZNEGO!!!

Zdjęcia zrobione podczas przygotowywania proziaków przez uczestników projektu TYI-Forgotten Treasure.

Muzyka jest nieodzownym elementem kultury łemkowskiej. Jest ona syntezą gatunków muzycznych innych narodów. Teksty piosenek mówią o życiu codziennym Łemków, o miłości, liczne są również pieśni wojackie. Niektóre piosenki opisują losy emigrantów. Są też pieśni obrzędowe i cerkiewne.

W składzie łemkowskiej kapeli są instrumenty typowe dla góralszczyzny: skrzypce i basy, ale mamy także cymbały, częste w kapelach węgierskich i ukraińskich. Charakterystycznym instrumentem dla łemkowskich zespołów, działających także współcześnie, jest akordeon.

Obecnie jedną z najsławniejszych wykonawczyń tradycyjnej muzyki łemkowskiej jest Julia Doszna. Również w większość miejscowości, w których nadal mieszkają Łemkowie, można spotkać zespoły folklorystyczne. W gminie Krempna działają: "Wilsznia" z Polan i "Świątkowianie" ze Świątkowej Wielkiej. Zespoły te wykonują pieśni łemkowskie oraz polskie, są zapraszane na występy podczas festiwali, koncertów itp.

Ponadto w Olchowcu (miejscowość graniczy z Gminą Krempną), co roku w maju odbywa się tzw. Kermesz. Jest to Festiwal Kultury Łemkowskiej, podczas którego odbywają się koncerty zespołów, degustacja tradycyjnych potraw, czy wystawa sztuki. Innym znanym festiwalem kultury Łemków jest Watra w Zdyni, w województwie małopolskim – również graniczy z gminą Krempna. Jest to impreza 3-dniowa, podczas której na scenie występują artyści z całego świata – przedsatwiający repertuar łemkowski. W tym roku odbędzie się już po raz 33.

Prawie każda wieś łemkowska posiadała własny zespół, a co za tym idzie własny strój ludowy. Różne wpływy, w różnych regionach, powodowały powstawanie odmian stroju łemkowskiego. Każda z tych odmian ma jednak podobne do siebie elementy. Składa się: u kobiet z koszuli, gorsetu, spódnicy i kolorowej chusty zarzucanej na ramiona, zaś u mężczyzn ze spodni, koszuli, kamizelki i okrycia wierzchniego.

Julia Doszna
Kermesz w Olchowcu
Watra
Nagrania pieśni łemkowskich w wykonaniu m.in. mieszkańców gminy Krempna

Przykładowe pieśni łemkowskie:

Chotar - Lemko
Lemkowyno kraju ridnyj
Cne mi sia za tobom

nagrane przez Tomasza Traczyka